BULUSLAR iCATLAR
YENİÇAĞ’DA AVRUPA’DAKİ YENİ BULUŞLAR VE SONUÇLARI
16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa’da birçok yenilik yapıldı. Yeni buluşlar ortaya konuldu. Avrupa’da ilerlemeyi sağlayan bu buluşlar daha önce başka milletler tarafından biliniyordu. Avrupalılar bu buluşları Haçlı Seferleri sırasında öğrenip geliştirdiler. Bunların en önemlileri barutun ateşli silahlarda kullanılması, matbaanın icadı, pusulanın denizcilik alanında kullanılmasıdır.
Barut ve Top:
o Barut, Orta Çağ’da Çinliler tarafından biliniyordu.
o Daha sonra Müslüman Araplar tarafından kullanıldı. Haçlı Seferleri sırasında Avrupalılar tarafından öğrenilerek Batı’ya aktarıldı.
o Barut, 14. yüzyıldan itibaren geliştirilerek ateşli silahlarda kullanılmaya başlandı.
o Barutun ateşli silahlarda ve topla birlikte kullanılmasıyla etrafı güçlü surlarla çevrili olan kaleler ve şatolar yıkıldı.
o Krallar savaşlarda topu kullanarak derebeylerin şatolarını yıktılar. Böylece Orta Çağ’ın yönetim biçimi olan “derebeylik (feodalite)” sona ererek yerine güçlü krallıklar kuruldu.
Kâğıt ve Matbaa
o Orta Çağ başlarında Çinliler ipekten, Türkler pamuktan kâğıt yapmayı biliyorlardı. Kâğıt Türkler vasıtasıyla İslam dünyasında yayılmıştı.
o Avrupa’da ipek ve pamuk üretilmediği için kâğıt pahalıya mal oluyordu.
o Haçlı seferleri sırasında Müslümanlardan kâğıt yapmayı öğrenen Avrupalılar, ipek ve pamuk yerine selülozdan kâğıt yapmayı başardılar. Böylece kâğıt ucuzladı ve bollaştı.
o Matbaanın ilkel şeklini Çinliler ve Uygur Türkleri bulmuştu. 15. yüzyılda Jan Gutenberg isimli bir Alman bilgin modern matbaayı buldu (1450).
Matbaanın Geliştirilmesi ve Kağıdın Ucuza Mal Edilmesi ile;
· Avrupa’da bol miktarda kitap basıldı.
· Okuma-yazma oranı yükseldi.
· Avrupa’da düşünce, bilim, kültür ve sanat alanındaki gelişmeler hızlandı.
· Duygu ve düşüncelerdeki gelişmeler sonucu Rönesans ve Reform hareketleri ortaya çıktı.
Pusula
o Pusulayı ilk kez Çinliler buldular. Onlardan Müslümanlara geçti.
o Avrupalılar, pusulayı Haçlı Seferleri sırasında Türk ve Müslümanlardan öğrendiler.
o Pusulanın bulunması ile Avrupalı gemiciler büyük denizlere ve okyanuslara açıldılar. Bu da Coğrafi Keşiflerin yapılmasında etkili oldu.
o Dünyanın bilinmeyen yerlerine gidildi, yeni ülkeler ve kıtalar keşfedildi.
o Dünya haritası yeniden çizildi.
COĞRAFİ KEŞİFLER
15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalıların yeni ticaret yollarının, okyanusların ve kıtaların bulunması, bilinmeyen yerlerin keşfedilmesi amacıyla yaptıkları gezilere “Coğrafi Keşifler” denir.
Coğrafi Keşiflerin Nedenleri
Doğu ülkelerinin zenginliği ve Avrupalıların buralara gitmek için yeni yollar aramaları.
İpek ve Baharat yolları ile gelen malların çok el değiştirmesinin fiyatları artırması, Avrupalıların bu ticaret mallarını ilk elden almak istemeleri.
Coğrafya bilgisinin ilerlemesi, yeni ve doğru haritaların yapılması.
Pusulanın geliştirilmesi sayesinde gemicilerin, büyük denizlere ve okyanuslara daha kolay açılmaya başlaması.
Dayanıklı ve sağlam gemilerin yapılması, cesur gemicilerin yetişmesi.
İstanbul’un fethinden sonra Türklerin, Doğu ticaret yollarına (İpek ve Baharat yolları) hâkim olmaları ve Avrupalıların açık denizlere çıkma ihtiyacı hissetmeleri.
Avrupa’da değerli madenlerin az bulunmasından dolayı kralların (İspanya ve Portekiz) gemicileri desteklemesi.
Avrupalıların Hıristiyanlık dinini yaymak istemeleri.
Avrupalıların dünyayı tanımak istemeleri.
KEŞİFLER
Ø İlk keşif seyahatleri, Atlantik Okyanusu ve Afrika sahillerinde 14. yüzyılın başlarında Fransız ve Cenevizli gemiciler tarafından yapılmıştır. Bu seyahatler sonucunda Kanarya ve Azor Adaları keşfedildi.
Ø Coğrafi Keşifleri ilk başlatanlar Portekizliler ve İspanyollar’dır.
Portekizlilerin Keşifleri
Ø Portekizli Bartelmi Diyaz, Afrika’nın güneyini dolaşarak Ümit Burnu’nu buldu (1486). Böylece Hindistan’a deniz yolu ile ulaşma imkânı elde edilmiş oldu.
Ø Portekizli Vasko dö Gama, Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’ın Kalküta Limanı’ndan Portekiz’e ulaştı. Böylece Hint Deniz Yolu’nu buldu (1497).
Ø Portekizliler Güney Amerika’da Brezilya’yı da keşfettiler (1500).
İspanyolların Keşifleri
Ø Kristof Kolomb 1492 yılında Amerika’nın orta ve güney kıyılarını buldu, fakat yeni bir kıta bulduğunu anlamadı.
Ø Kristof Kolomb’un ölümünden sonra Ameriko Vespuçi adında bir İtalyan gemici, Amerika’nın yeni bir kıta olduğunu ilan etti (1492–1502). Bu yeni kıtaya Amerika denildi.
Ø Portekizli Macellan ve Del Kano, Dünya’yı dolaşarak yuvarlak olduğunu ispatlamak için 1519’da Atlas Okyanusu’na açıldı. Filipin adalarında yerlilerle yapılan savaşta Macellan hayatını kaybetti. Dünya gezisini Del Kano tamamladı. Böylece dünyanın çevresi ilk kez dolaşılarak yuvarlak olduğu ispatlandı (1519–1522)..
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları
Keşifler, dünya tarihinde önemli sosyal, siyasal, ekonomik ve dini değişikliklere neden olmuştur. Bu durum, keşiflerin evrensel yönünü ortaya koymaktadır.
Eski ticaret yolları değişti. Akdeniz, doğu-batı ticaretindeki önemini kaybetti. Baharat ve İpek Yolları önemini kaybetti.
Atlas Okyanusu Limanları önem kazandı.
Keşif yapan milletler, keşfettikleri ülkeleri ele geçirerek sömürge imparatorlukları kurdular (en önemlileri; İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa).
Yeni ülkelerde bol olarak bulunan altın ve gümüş gibi madenler, Avrupa’ya getirildi ve ticaretle uğraşan burjuva sınıfı zenginleşti. Bunlar soyluların topraklarını satın aldılar ve soylular eski güçlerini kaybettiler.
Burjuva sınıfının zenginleşmesi sonucu Avrupa ürünleri yeni pazarlar bulmuştur. Bu da Sanayi Devrimi’ne ortam hazırladı.
Amerika, Avustralya, Antarktika gibi yeni kıtalar, yeni ticaret yolları, yeni uygarlıklar (Aztek, İnka, Maya vb.) bulundu ve tanındı.
Domates, vanilya, patates, tütün gibi yeni bitkiler ile yeni hayvan türleri tanındı ve Avrupa’ya taşındı.
Dünyanın yuvarlak olduğu kanıtlandı.
Keşfedilen yerlere, özellikle Amerika’ya Avrupa’dan göçler olmuş, bu durum Avrupa kültür ve medeniyetinin yayılmasını sağladı. Avrupa’da işsizlik azaldı.
Hıristiyanlık yayıldı. Ancak bazı bilimsel gerçeklerin (Dünya’nın düz olduğu gibi) ortaya çıkması sonucu Hıristiyanlık dini zayıfladı, kiliseye ve din adamlarına duyulan güven azaldı.
Zenginleşen Avrupalılar, kültür ve sanat hareketlerini destekledi. Böylece Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ortam hazırlandı.
Coğrafi Keşiflerin Türk Dünyası Üzerindeki Etkileri
Coğrafi Keşifler, Müslüman ülkeler açısından büyük zararlara neden olmuştur. İslam ülkeleri yoksullaşmış, Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyetinde olan İpek ve Baharat Yolları önemini kaybetti. Osmanlı topraklarında kervan yolları boyunca faaliyet gösteren halk ve zanaatkârlar işsiz kaldı. Bu durum Osmanlı Devleti’nde ekonomik sıkıntılara ve Celali İsyanları’na zemin hazırlamıştır.
SANAYİ İNKILÂBI
İnsan ve hayvan gücüyle yapılan üretimden makine gücüne dayalı üretime geçişe “Sanayi İnkılâbı” denir.
· Sanayi İnkılâbı ilk olarak 1750’li yıllarda İngiltere’de başlamış, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır.
· İngiltere’de, buhar gücü ile çalışan dokuma fabrikalarının kurulması, Sanayi İnkılâbı’nın başlangıcı olarak kabul edilir.
Sebepleri
o Bilim ve teknik alanındaki gelişmeler
o Buharın makinede kullanılması
o Coğrafi Keşifler sonucu gelişen sömürgecilik vasıtasıyla sermaye ve hammadde birikimi olması
Sonuçları
o İnsan ve hayvan gücünün yerini makine gücü, küçük imalathanelerin yerini büyük fabrikalar almıştır.
o Buhar ile işleyen makineler çoğaldı, üretim arttı ve milletlerarası ticaret gelişti. Buna karşın emek azalmıştır.
o Üretilen malların fiyatları ucuzladı. Pazar sorunu ortaya çıktı.
o Buhar gücüyle çalışan lokomotifler ve çelik gemiler yapılmış, bu durum ulaşım ve haberleşme alanında kolaylık sağlamıştır.
o Teknolojik gelişmeler sayesinde yeni yollar ve kanallar açılmış (Panama, Süveyş Kanalı vb.), uluslar arası ticaret canlanmıştır.
o Sanayinin gelişmesiyle hammadde ve pazar arayışı ortaya çıkmış, Avrupa devletleri arasında sömürge yarışı başlamıştır. Bu da I. Dünya Savaşı’nın en önemli nedeni olmuştur.
o İşçi sınıfı ortaya çıkmış, bu sınıfın haklarını korumak için sendikalar kurulmuştur.
o Köylerden kentlere göçler hızlandı, büyük kentler kuruldu, şehirlerin sosyal sorunları arttı.
o Yeni düşünce akımları ortaya çıktı (kapitalizm, sosyalizm, liberalizm vb).
NOT: Sanayi İnkılâbı, Osmanlı Devleti’ni olumsuz yönde etkiledi. Osmanlı Devleti Avrupa Devletlerinin açık pazarı durumuna geldi. Osmanlı pazarları ucuz ve bol miktarda olan Avrupa mallarının istilasına uğradı. Ekonomideki bozulma siyasal çöküşü hızlandırdı.
