Yerin Şekli ve Hareketleri. Mevsimler, Gece-gündüz oluşumu-yerkürenin şekli parelel ve meridyenler

Dünya'nın kendi ekseni  etrafında dönüşü sırasında iki türlü hız ortaya çıkar;

Dünyanın Kendi Etrafında Dönüşü Hareketli Flash Görmek Için Tıklayınız

a) Açısal Hız: Dairesel hareket yapan bir cismin birim zamanda taranan açıya açısal hız denir. Açısal hız, her enleminde aynıdır. 24 saatte 3600 derece taranır. Bir saatte 15°, 4 dakikada 1° dir. Bundan dolayı bir boylam üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır.

b) Çizgisel Hız: Cisimlerin birim zamanda aldığı yola çizgisel hız  denir. Dünya'nın çizgisel hızı  her enlemde aynı  değildir. Hızın en yüksek olduğu  yer  Ekvatordur  ve  saatte 1670 km'dir. Bu hız kutuplara doğru azalır ve kutup noktalarında 0 km olur.


Çizgisel hızın farklı olmasına bağlı olarak Ekvator ve çevresinde güneş hızlı doğar ve hızlı batar. Kutuplara doğru gittikçe güneşin doğuş batış süresi uzar.  Çizgisel hızın farklı olması yer çekimini de etkiler. Ekvatorda çizgisel hız ve savrulma fazla olduğu için yer çekimi az, kutuplara doğru ise çizgisel hız ve savrulma azaldığı için yer çekimi artar.

Eğer çizgisel hız  iki kat artsaydı bir gün 12 saat olurdu, böylece iki meridyen arası  yerel saat farkı 2 dakika olurdu. Çizgisel hız iki kat azalsaydı bir gün 48 saat olurdu,  böylece iki meridyen arası yerel saat farkı 8 dakika olurdu.

Dünya'nın yuvarlak  olmasından dolayı güneşe bakan yüzü aydınlık, diğer yüzü karanlıkta kalır. Dünya'nın dönmesiyle gece ve gündüz birbirini  izler. Ancak yer ekseninin yörünge düzlemine dik olmamasından dolayı  gece gündüz  süreleri yıl içerisinde değişir.

Dünya'nın aydınlık ve karanlık kısımlarını  birbirinden ayıran sınıra aydınlanma

çemberi denir.


Dünya'nın batıdan doğuya doğru dönmesi, güneşin doğu-dan doğmasına  ve batıdan batmasına neden olur. Buna bağlı olarak da ana yönler oluşur.


Günlük Hareketinin Sonuçları:

1. Gece ve gündüz ardalanır.

2.  Güneş ışınlarının gün içerisinde yere düşme açıları değişir. Sabah ve akşam  güneş ışınları eğik,  öğlen vakti ise en yüksek açıyla gelir.

3. Gölge boyları ve yönleri değişir.

4. Günlük sıcaklık farkları oluşur. Gün içerisinde en yüksek sıcaklıklar öğleden sonra görülürken, en düşük sıcaklıklar da güneşin doğduğu andır.

5.  Gün içerisinde basınç değişimleri oluşur. Bunun sonucunda günlük  (meltem) rüzgârlar oluşur.

6. Kurak ve yarı kurak bölgelerde taşlarda mekanik çözülme gerçekleşir.

7.  Merkezkaç (coriolis) kuvveti oluşur. Bunun sonucunda; Rüzgârların ve okyanus  akıntılarının yönlerinde sapmalar meydana gelir.

8. 30 ve 60 enlemleri civarında dinamik basınç merkezleri oluşur.

9. Yerel saat farkları meydana gelir.