EVDE BEBEK
0 - 4 yaş çocuklarda yaralanma nedenleri arasında ev kazaları dördüncü sırayı almaktadır. En sık karşılaştığımız kazalar evimizde, spor yaparken yada diğer etkinliklerde gerçekleşmektedir. Sadece kazalar değil, akut hastalıklar da sorun oluşturuyor. Bu nedenle ilkyardım öğrenilmesi ve bilgilerin güncel tutulması, daha güvenli bir dünyada yaşamamızı sağlayacaktır. Çocukla ilgilenen yetişkinler için, ilkyardım uygulaması yapabilme büyük önem taşımaktadır.
Çocukta Psikososyal Motor Gelişme Süreci
Öncelikle, çocuklarda psikososyal ve motor gelişme sürecinin nasıl olduğu konusunda size bilgi vermek isterim ve bilgilerimiz tekrar hatırlayalım.
Gelişme, işlevlerin artması ve iyileşmesidir. Zaman içerisinde çocuklarda büyüme ve gelişme hızlarında farklılıklar olabilir. Bazı organlar ve sistemlerde diğerlerine göre daha hızlı gelişme gösterebilir.
Doğum öncesi anne karnında hızlı gelişim gösteren bebek , doğum sonrası ilk aylarda ve yıllarda gelişimini hızlı bir şekilde sürdürmeye devam eder.
Çocuğun gelişmesi, genetik özelliklerinin yanı sıra ailesinden ve çevresinden gelen etkilere de bağımlıdır. Bu nedenle, ilk 5 yıl içerisinde çocuğa sunulan uyarılar, eğitimin niteliği ve çocuktaki var olan potansiyelin gerçekleşebilmesi bakımından büyük önem taşır.
Dolaysıyla aynı yaştaki çocukların her alanda aynı gelişim özelliklerini sergilemeleri beklenemez. Her çocuk kendi gelişim sürecine eşdeğer olarak olgunlaşma sürecini yaşar. Hazır oluş zamanına göre kimi çocuk erken yürür, kimi geç konuşur, kimi akranlarından daha hızlı ya da daha yavaş öğrenebilir.
Normal gelişim gösteren bir çocuk; 4 yaşında tehlike bilincine, 8 yaş civarında tehlikeyi önceden sezebilmeyi, 10 yaş civarında tehlikeden korunmayı başarır. Her yaş, kendi dönemine bağlı olarak faklı tehlikeler taşır.
Çocuklarda motor becerileri, dikkat ve denge becerileri geç gelişir. Ancak buna karşın çok hareketli ve meraklıdırlar. Çocuklarınızın, dünyayı keşfetme girişimlerini engellemeyin. Ancak tehlikelere karşı, çocuklarımızı bu süreçte yaşamsal risklere karşı korumalıyız.
Çocuklarımızı tehdit eden kaza ve hastalık risklerinin psikososyal motor gelişmelerine paralel olarak ele alınması, sonuçların etkin çözümü ve güvenli bir özgürlük ortamının oluşturulması açısından önemlidir.
Yaşlarına göre gelişim özelliklerini bilmemiz ve takip etmemiz , çocuklarımızın karşılaşacağı kazalara karşı öngörümüzü geliştirecektir.
YAŞLARA GÖRE BAZI ÖZELLİKLERİN ÖNE ÇIKTIĞI GELİŞME AŞAMALARI
1-3 AY : Yüzüstü yattığında başını kaldırabilir ve sağa sola çevirebilir
Oturur durumda kısa süreli başını dik tutabilir
Kol ve bacakları hareketlenir, itme harekti yapabilir, eliyle nesleri tutabilir
4-7 AY: 6. aydan sonra destekle oturabilir
Yakınındaki eşyalara uzanıp yakalayabilir
Elindeki nesneleri ağzına götürür ve elinde nesneleri değiştirebilir
8-12 AY : Emekler ve desteksiz oturabilir
Tutunarak ayağa kalkar ve yürüme hareketi yapar
15-18 AY Yardımsız yürüyebilir fakat yardımla merdiven çıkabilir
Sandalyeye çıkıp oturabilir, yemeğini yemeye çalışır ve bardaktan su içebilir
21-24 AY Koşar, tekme ile topa vurabilir,
Tek başına yardımsız basamak çıkar ve üst üste nesneleri koyabilir
30 AY Ayak parmakları üzerinde durabilir, bardağı kendisi tutarak suyunu içebilir
Kaşık ve çatalı acemi olarak kullanır.
3 YAŞ İki ayağı ile rahatlıkla merdivenleri çıkar, 3 tekerleki bisiklet kullanabilir
Hızlı hareket eder, ufak yardımlar ile kıyafetlerini giyip çıkarabilir
4 YAŞ Yardımsız kıyafetlerini değiştirir, tek ayak üzerinde durabilir
Yemeğini kendisi yer ve tuvalete kendi başına gidebilir
5 YAŞ Kare ve üçgen çizebilir, şekillerin içini boyayabilir
Kesme ve yapıştıma faliyetlerine karşı ilgilidir
6 YAŞ Topu zıplatır, oyun oynamak çok hoşuna gider
Küçük kaslar iyi gelişmiştir ve harfleri yazabilir
Çocuk doktoru olmanın en güzel yanlarından biri, bebeklikten genç erişkinliğe kadar büyüme ve gelişme sürecini izleme olanağıdır. Ancak bu özellik, çocuk doktoruna koruyucu hekimlik ile ilgili ek sorumluluklar yükler. Çocuk doktorunun görevi sadece hastalıkların tedavisi değil, sağlıklı bebek ve çocuk kontrolleri ve aşı uygulamaları sırasında aileleri temel koruyucu hekimlik konularında bilgilendirmek olmalıdır. Bu konu, Amerika Birleşik Devletleri’nde verilen pediatri (çocuk sağlığı ve hastalıkları) asistanlık eğitimi sırasında “yaşa özel koruyucu yönlendirme”(anticipatory guidance) başlığı altında vurgulanmakta ve Amerikan Pediatri Akademisi (American Academy of Pediatrics) bu alanda çok aktif çalışma ve kampanyalar yapmaktadır. Çalışmaların çıkış noktası, dünyada her yıl pek çok çocuğun kaza, zehirlenme gibi önlenebilir nedenlerle kaybedildiği gerçeğidir.
Süt çocuğu ve oyun çocuğu dönemlerinde nelere dikkat edelim?
• Anne babalar bebekle birlikte uyumamalılar. Zira uyku sırasında yanlışlıkla bebeği ezmek, bebeğin yatak örtüleri arasında havasız kalmasına neden olmak olası tehlikelerdir. İlk aylarda bebeğin yatağı ebeveyn yatağının hemen yanına yerleştirilirse, gece besleme yapmak ve sonrasında bebeği tekrar yatağına koymak kolay olacaktır. Yatağı bebeğin içine gömüleceği kadar yumuşak olmamalıdır. Mutlaka yatak kenalarında yaşa, hareketli olduğu dönemlere ve boyuna göre korkuluk bulunmalıdır. Uykuda dönme esnasında korkuluklara hızla çarpma ihtimaline karşı önlem alınmalıdır. Ayrıca yatak içinde dolanabileceği çarşaf, ip, lastik, kordon gibi malzemeler bulunmamalıdır.
• Pencerelerde kilit ve varsa merdivene uygun kapılar kullanılarak düşmeler önlenebilir. Kapıları kapamaya başladığında, kapanmalarını önleyen lastik malzemeler kullanılmalıdır. Anahtarlar kapı üzerinde bırakılmamalıdır.
• Yürüteç kullanılması önerilmez. 1994’te ABD’de Tüketici Ürün Emniyet Komisyonu (Consumer Product Safety Commission) tarafından hazırlanan rapor, yürüteçlerin çok sayıda yaralanmaya yol açtığını göstermiştir. Zira yürüteç, bebeğin kendi gelişimsel seviyesinden daha hareketli olmasına zemin hazırlamaktadır. Ayrıca devrilme gibi durumlarda bebeğin baş ve boynunu kolayca yaralanabilecek konuma getirmektedir. Bununla birlikte yürüteç kullanımının bebeğin motor gelişimine önemli bir katkısı olmadığı da bilinmektedir.
• İdeal olarak her bebek doğum sonrası hastaneden eve gidişinden başlayarak otomobilde koruyucu standartlara uygun bir bebek koltuğunda yolculuk etmelidir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, otomobilin arka koltuğunda, mevcutsa emniyet kemerini bağlamış olan ebeveynin kucağında bulunmalıdır. Anne ve babalar kendi emniyet kemerlerini bağlamaya hassasiyet göstermelidirler. Bebek otomobil koltuklarının yerleşimi ve yaşa uygun özellikleri bebek büyüdükçe standartlara uygun olarak güncellenmelidir. Çocuklar ön koltukta oturmaya özendirilmemelidir.
• Yangın tehlikesine karşı evlerde karbondioksit detektörü bulundurulması önemlidir. Soba ile ısınılan, şömine kullanılan evlerde gerekli emniyet önlemleri alınmalıdır. Evde sigara içilmemesi hem bu yönden hem de sigara dumanına maruziyetin getireceği diğer sağlık risklerinden korunma açısından önemlidir.
• Olası yanıklardan korumak için, bebek veya çocukların bulunduğu ortamda sıcak sıvılar varsa çok dikkatli olunmalıdır. Örneğin sıcak çay servisi yapılıyorsa, bebek yeterli emniyet mesafesinde tutulmalıdır. Ayrıca ortamda soba varsa çocuğun yaklaşmaması için gerekli önlemler alınmalı, mümkünse soba etrafına çocuğun aşamayacağı koruyucu bariyer düşünülmelidir. Çocuğa büyüdükçe, anlayacağı bir dille bu konuda eğitim vermek çok önemlidir.
• Evdeki su ısıtıcısının sıcaklığı 49 derecenin üzerine çıkmayacak şekilde ayarlanmalıdır. Eğer bu ayarlamayı yapma olanağı yoksa mutlaka banyo suyunun sıcaklığı ebeveyn tarafından kontrol edilmeli, bebek veya çocuğun su musluğuna ulaşımı çocuğu belli bir uzaklıkta tutma, banyo yaptırırken yanından hiç ayrılmayarak sürekli gözleme ve musluklar üzerine takılabilecek bazı koruyucular yardımıyla engellenmelidir.
• Zehirlenmelerden korumak için, ilaçlar ve ev temizlik malzemeleri çocukların görebileceği ve ulaşabileceği yerlerden uzak tutulmalıdır. Bu ürünler kendi orijinal ambalajlarında tutulmalıdır. Anne babalar çocuklarına hiçbir zaman ilaçların şekere benzediğini, tadının şeker gibi olduğunu söylememeli ve ilaçlarını çocukların önünde almamalıdırlar. Büyükanne, büyükbaba gibi akraba ziyaretleri sırasında da bu konuya dikkat edilmelidir.
• Bebek ve çocukların gözlem altında tutulmadıkları zamanlarda banyo küvetinde veya içinde su olan bir kovada boğulmaları ile ilgili pek çok üzücü bildirim vardır. Bebekler ve küçük çocuklar hiçbir zaman banyoda gözden uzak bırakılmamalıdırlar. Ev içinde küvet ve kovalarda su bekletilmemelidir. Eğer ailenin oturduğu yerde yüzme havuzu varsa, mutlaka etrafının uygun bir parmaklık ve kapı ile kontrole alınmış olması sağlanmalıdır. Ayrıca beş yaşından itibaren çocuklara yüzme öğretilmelidir.
Eviniz çocuklar için emniyetli mi?
Aşağıdaki uyarılara dikkat ederek evinizi çocuğunuz için daha emniyetli hale getirebilirsiniz:
• Küçük elektrikli ev aletlerinin fişlerini çekip kordonlarını derli toplu ve çocuklardan uzakta tutun.
• Ekmek kızartıcı veya sıcak yüzeyli fırın gibi cihazları çocukların yaklaşamayacağı yerlerde tutun.
• Keskin bıçakları ve mutfakta kulllanılan makasları çocukların ulaşamayacağı yerlerde tutun.
• İlaç ve ev temizlik malzemelerini çocukların ulaşamayacağı yerlerde, mümkünse kilitli dolaplarda tutun. Bu ürünlerin çocukların açamayacağı kapaklılarını tercih edin.
• Evinizde yangın söndürücü bulundurun. Çakmak ve kibritlerin çocukların ulaşamayacağı yerlerde muhafaza edilmesi gerekir.
• Ocakta yemek pişirirken öncelikle arkadaki ocak gözlerini kullanın. Tencere ve tava saplarını çocuğunuzun ulaşamayacağı şekilde döndürün. Ocaklar için tezgaha monte edilen metal koruyucu paneller kullanmak faydalı olacaktır. Hem ocaktaki tavaya ulaşmasını ve özellikle elektrikli ocaklarda sıcak yüzeye temas etmesini, hem de ocaktan sıcak yağ ve su sıçramasını engellemiş olursunuz.
• Tüm elektrik prizlerini özel kapaklarla kapayın.
• Mama sandalyesi kullanıyorsanız, emniyet standartlarına uygun ve koruyucu kemer ve kilit sistemlerinin çalışır durumda olmasına dikkat edin.
• Sivri masa ve sehpa köşelerini koruyucularla kapatın.
• Elektrik telleri ve perde açıp kapama iplerini çocukların ulaşamayacağı şekilde düzenleyin.
• Televizyon gibi ağır cisimleri düşmeyecek şekilde yerleştirin.
• Sıkça oyun oynadıkları alanlarda ucu havaya kalkan halı köşelerini, kapı eşiklerini gözden geçirin.
Anadolu Sağlık Merkezi Çocuk Hastalıkları Uzmanı Dr. Ebru Göze
