Azerbaycan Cumhuriyeti
TARİHÇE
Azerbaycan Türkleri 1918-1920′de Kafkasya kurultayını toplamış ve 28 Mayıs 1918′de milli Azerbaycan devletini kurmuşlardır. 1920′de ise Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetlerine katılmak zorunda kalmışlardır. 20 Ocak 1990′da bağımsızlık yanlısı Azerbaycan Türkleri’ne Rus Ordusu tarafından saldırılmış, yüzlerce Azerbaycan genci Rus tanklarının altında ezilerek hayatlarını kaybetmişlerdir. Bu olay her yıl düzenlenen törenlerle anılmaktadır. Azerbaycan, 30 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını ilân etmiştir. Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk topluluğunu oluşturmaktadırlar. Aynı zamanda Kafkasya’daki Türk halklarının kültür seviyesi en yüksek Türk toplumudur. Kafkaslarda milli uyanışın merkezi Azerbaycan ve özellikle Bakü kentidir.
DEMOGRAFİK DURUMU NÜFUSUN ETNİK YAPISI
Grup Nüfus içindeki yüzdesi
Azeri Türkleri, : 90
Ruslar : 2.5
Ermeniler : 2
Lezgiler : 1
Avar Türkleri : 0.3
Yahudiler : 0.2
Tatar Türkleri : 0.2
Ukraynalılar : 0.3
Gürcüler : 0.2
Diğer . . . . . . . . : 3.3
Yaş grubu Toplam nüfustaki payı
0-14 : %32
15-64 : %61
65- : % 7
Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Ruslar ve Ermenilerin dışarıya göçleri yoğunlaşmıştır. Bunun sonucu olarak toplam nüfus içinde Türklerin oranının %90′ı aştığı tahmin edilmektedir. Diğer Türk grupları da dikkate alındığında Azerbaycan’ın Türk kimliği daha da güçlenmektedir. Toplam nüfusun %62.1′i 30 yaşın altındadır. Nüfusun önemli bir bölümünün genç olması Azerbaycan’a sosyal dinamizm kazandırmaktadır.
SİYASİ VE SOSYAL YAPI
Azerbaycan’da kendilerini parti olarak adlandıran fakat hukuken böyle bir kimliği olmayan çeşitli partiler mevcuttur. Başlıca siyasî oluşumların en büyükleri şunlardır:
1- Yeni Azerbaycan Partisi (Başkan – Haydar Aliyev)
2- Azerbaycan Halk Hareketi (Başkan – Ebulfeyz Elçibey)
3- Azerbaycan Milli İstiklal Partisi (Başkan – Etibar Memmedov)
4- Milli Musavat Partisi (Başkan – İsa Kamber)
5- Azerbaycan Demokratik Halk Cephesi (Başkan – Rafig Turabhanlı)
6- Azerbaycan Demokrasi Partisi (Başkan – Vagit Kerimov)
7- Azerbaycan Komünist Partisi (Başkan – Feridun Hasanov)
8- Azerbaycan Sosyal Demokrat Parti (Başkan – Zerdüşt Alizade)
9- Azerbaycan Liberal Parti (Başkan – Lala Hacıyeva)
10- Birlik Partisi (Başkan – Leyla Yunusov)
11- Azerbaycan Demokrat Parti (Başkan – İlyas İsmailov)
12- Sivil Dayanışma Partisi (Başkan – Sabir Rüstemhanlı)
13- Anavatan Partisi (Başkan – Fazail Agamalı)
EKONOMİK DURUM
Azerbaycan’da diğer BDT cumhuriyetlerinden farklı olarak bağımsızlığın birinci yılı olan 1991 yılında önemli üretim düşüşleri yaşanmamıştır. Ancak, Ocak 1992′de Ocak 1991 düzeyine göre % 20 üretim düşüşü gözlenmiştir. Azerbaycan Hükümeti tarafından, Ocak 1992′de üretici fiyatlarının % 90′ı ve tüketici fiyatlarının % 80′i serbest bırakılırken, petrol, gaz, elektrik, kamu taşımacılığı, haberleşme hizmetleri ve temel tüketim mallarını da içeren 14 grup mal ve hizmetin fiyatları kontrol altında tutulmaya devam edilmiştir.
PETROL VE DOĞALGAZ
Azerbaycan, BDT ülkeleri arasında en büyük üçüncü petrol üreticisidir. Petrol ve gaz üretimi ekonominin belkemiğini oluşturmaktadır.
Azerbaycan’ın petrol rezervlerinin yaklaşık 10 milyon varil, doğal gaz rezervlerinin ise, yaklaşık 170 milyar metreküp olduğu tahmin edilmektedir. Petrol rezervlerinin Körfez ülkelerine kıyasla az olmasına rağmen, Azerbaycan, dünya petrol piyasasına günde 1-1,5 milyon varil sürebilecek, dolayısıyla, dünya petrol arz ve fiyatlarını etkileyebilecek kapasi-teye sahiptir. Ülke topraklarının %60′ında petrol bulunduğu tahmin edilmektedir.
Hazar Denizi’nin yasal statüsü üzerinde Rusya ile süren anlaşmazlıklar Azerbaycan petrol sektörünün gelişiminin önündeki en büyük engel olarak görülmektedir.
Hazar Denizi’ne kıyısı olan İran ve Türkmenistan Rusya’yı desteklemektedir
. Türkiye tarafından gerçekleştirilen proje çalışmasında, inşa edilecek bir boru hattı ile Azerbaycan’dan 25 milyon ton ham petrolün Ceyhan Terminali’ne taşınması esas alınmıştır.
TARIM VE HAYVANCILIK
Azerbaycan’da tarım sektörü SSCB’de mevcut olan genel yapıya benzer şekilde kurulmuştur. Tarım “kolhoz” ve “sovkhoz” adı verilen işletmeler vasıtasıyla yapılmaktadır ve toprak mülkiyetinin tamamı devlete aittir. Azerbaycan’da bugün tarım sektörünün alt ve kurumsal yapısı tanzim edilmektedir. Buna rağmen hangi mülkiyet şeklinin yaratılmak istenildiği hâlâ açıklığa kavuşmamıştır. Ayrıca toprak sahipliği ve bu topraklarda üretilen mahsullerin mülkiyeti problem haline getirilmiştir. Bu sorunu halletmek için çıkartılmak istenilen “Toprak Islahatı Hakkında Mecelle” ile devletin mülkiyetinde bulunan topraklar devlet, belediye, özel mülkiyet olmak üzere 3 kısma ayrılmakta ve ülke topraklarının % 40′ının, ekili alanların ise % 85′inin özel mülkiyete tahsis edileceği ileri sürülmektedir.
BANKACILIK VE SİGORTACILIK
Azerbaycan’da 7 Ağustos 1992′de Merkez Bankası Hakkında Kanun ile Bankalar ve Bankaların Faaliyetleri Hakkında Kanun arka arkaya yürürlüğe girmiştir. Azerbaycan’ın finans kesimi Azerbaycan Milli Bankası (Merkez Bankası) ve 4 ihtisas bankası; Azerbaycan Uluslararası Bankası (Beynelhalk Bank), Agroindustrial Bank (Ziraat Bankası), Sanayi İnvestisyon Bank (Sanayi ve Yatırım Bankası), Emanet Bank (Tasarruf Bankası) ile çok sayıda ticari ve kooperatif bankadan oluşmaktadır. Azerbaycan Bankacılık Kanunu modern anlamdaki tüm bankacılık işlemlerini kapsamına almaktadır. Ancak, Azerbaycan ekonomisinin tam anlamıyla serbest pazar sistemine geçememesi ve banka sisteminin de modern anlamıyla yerleşmemiş olması sebebiyle, hedeflenen gelişme gerçekleştirilememektedir.
Azerbaycan’da biri reasürans olmak üzere 61 sigorta şirketi bulunmaktadır. “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Sigorta Hakkında Kanunu” 5 Ocak 1993 tarihlidir. Azerbaycan’daki sigorta şirketlerini “Devlet Sigorta Murakabe Kurulu” denetlemektedir. Azerbaycan’da gelişmekte olan sigorta pazarı uluslararası sigorta sisteminde uzman kadroların bulunmaması sebebiyle çeşitli zorluklar yaşanmaktadır.
TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
Azerbaycan Cumhuriyeti, kardeş ve dost Türkiye Cumhuriyeti’yle ekonomik, sosyal, kültürel ve diğer alanlarda iyi ilişkiler içindedir ve önemli anlaşmalar yapılmıştır.
Azerbaycan, Türk işadamları tarafından gerek yatırım ve gerekse ticari faaliyet bakımından tercih edilen bir ülkedir. Bu itibarla 1992 yılından itibaren bir çok Türk Şirketi Azerbaycan’da müşterek müessese kurmuşlar, şube veya temsilcilik açmışlardır.
Petrol sanayiinde 3, telekomünikasyonda 3, inşaat sektöründe 18, bankacılık alanında 3, taşımacılıkta 10, yayın ve matbaacılık konusunda 5 ve imalat sektöründe ise 70′e yakın Türk firması bulunmaktadır. Ayrıca, hizmet ve ticaret sektöründe faaliyet gösteren 100′ün üzerinde Türk şirketi vardır. Yapılan araştırmalara göre, Türk şirketlerinin Azerbaycan’daki toplam sermaye ve yatırımlarının 500 milyon ABD Doları seviyesine ulaştığı tahmin edilmektedir.
EN ÇOK İHRACAT YAPILAN ÜLKELER
İran, Türkiye, Rusya Federasyonu, Gürcistan, Ukrayna, Kazakistan, Almanya, Letonya, İsviçre, ABD, Polonya, Estonya.
EN ÇOK İTHALAT YAPILAN ÜLKELER
Türkiye, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Rusya Federasyonu, Almanya, Ukrayna, Gürcistan, Letonya, Fransa, İtalya, Avusturya, ABD, Estonya, Çin, Belçika, Avustralya, İngiltere, Kazakistan, Türkmenistan, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, İsrail, Hindistan, Güney Kore.
TİCARETE KONU OLAN BAŞLICA MALLAR
Petrol ve petrol ürünleri, pamuk, pamuk ipliği, polietilen, ham alüminyum, metal hurdaları, klima cihazları, elektrik motorları, meyve konserveleri, tütün, şarap, deri vb.
