kuzey kafkasya cumhuriyeti
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, Kafkasya Dağlı Halkları Birliği Hükümeti tarafından kuruldu. 1917 Aralık ayı içerisinde Egemenliğini, 11 Mayıs 1918 günü de bağımsızlı
ğını ilan etti. Hukuki dayanağı 1917 yılında yapılan Terekkala ve Andi Kurultayları olan bu cumhuriyet; tüm Adigeleri, Abhazları, Tavluları (Karaçaylı ve Balkarlar), Osetleri, Vaynakhları (Çeçen ve İnguşlar) ve Dağıstan Halklarını içine alıyordu. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin kuruluşuna ve savunmasına tüm bu halklarımızın yanında sürgünde (diaspora) bulunan Kafkasyalılar da aktif bir şekilde katılmışlardı.
Çarlığın yıkılışını takip eden günlerde Terekkale'de (Vladikavkaz) 5-6 Mart 1917 tarihlerinde Kuzey Kafkasya'nın geleceği üzerine yapılan değerlendirme toplantıları bu devletin ilanına gidecek sürecin başlangıcını oluşturdu. Bu toplantıda, başkanlığını bir sosyalist devrimci olan hukukçu Basiat Şahan'ın yaptığı Birleşik Kafkas Dağlıları Birliği Geçici Yönetimi oluşturuldu ve Kuzey Kafkasya'da “eyalet komiteleri”nin oluşturulması ve kamuoyunun genel eğilimini belirlemek üzere I. Genel Kuzey Kafkasya Kongresi'nin toplanması kararlaştırıldı.
1-9 Mayıs 1917'de tarihlerinde Terekkale'deki (Vladikavkaz) Olginski Kız Lisesi'nde Hazar'dan Karadeniz'e kadar bütün Kafkas halklarından toplam 
500'den fazla temsilcinin katıldığı ve Terekkale Kurultayı olarak da anılan I. Genel Kuzey Kafkasya Kongresi'nde çeşitli komisyonlar oluşturularak ülkenin geleceğine ilişkin görüşler sistematize edildi, yönetsel-politik yetkilerle donatılan Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi olarak adlandırılan icra organı tesis edildi ve siyasi programın başına, o dönem Rusya'nın diğer halklarının da tercihine benzer şekilde, Kuzey Kafkasya’nın da ayrı devlet statüsünde katılacağı, Rusya'da yeni bir federal cumhuriyetin kurulması talebi koyuldu. Bu kongrenin sonuç bildirgesi “devrimin getirdiği özgürlükleri güçlendirmeyi, demokrasi ilkelerini hayata geçirmeyi, politik, milli, kültürel kazanımları korumayı ve Kuzey Kafkasya halklarının birliğini” ön plana almaktaydı.
Bu dönemde Kafkasya bölgesi, Çarlık Rusyasının çöküşüne paralel olarak çözülen Kafkas cephesi dolayısıyla başıbozuk birimlerin gözlerinin dikildiği bir bölge olmuştu. Dağılan Rus ordusunun uzantıları özellikle temel gereksinimlerin yeterli şekilde karşılanabileceği Kuzey Kafkasya'ya ulaşmaya çalışyordu. Cepheden demiryolu ile Kuzey Kafkaslara ve deniz yolu ile Sohum, Soçi, Tuapse ve Anapa gibi yerleşim birimlerine ulaşan onbinlerce silahlı asker ve denizci, yerli nüfusa yönelik hareketlere girişmişti. Kuzey Kafkasya'nın doğusunda da Kafkas cephesinden asker kaçakları olarak dönen Kazak alayları da bu ciddi tehditler sergilemekteydi. RSDİP(b)'nin de (Rusya Sosyal Demokrat-Bolşevik İşçi Partisi) bölgede Rus etnik grubu üzerinden giriştiği örgütlenme ve propoganda çalışmaları Kuzey Kafkasya sahasında siyasal ayrışmaları hızlandırmada önemli bir faktör oluşturmuştu.
Bu tehditler karşısında Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi pratik bir adımla Rus Ordusunda muvazzaf bir güç olarak bulunan yüksek vurucu güce sahip Kafkas Süvari Tümeni'nin ülkeye çekilmesini karara bağlayarak Petrograd’taki “Geçici Hükümet” nezdinde temaslar gerçekleştirdi.
Ağustos 1917 boyunca Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi üyeleri, ülkenin değişik yörelerinde bir dizi toplantı yaparak II. Genel Kuzey Kafkasya Kongresi’nin 18 Eylül 1917'de Andi'de toplanması takvime bağlanarak, delegasyonlar belirlendi. 18 Eylül 1917’de kalabalık bir izleyici kitlesinin önünde 1500 delegenin katılımıyla başlayan ve Andi Kurultayı olarak da bilinen bu kongrede geçici bir anayasa hazırlanarak Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi'ne "ulusal ordu kurma", "temel tüketim mallarının ihracını yasaklama", "uygun zamanda Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etme" gibi olağanüstü yetkiler verildi. 
Gregoryen takvimine göre 25 Ekim 1917'de (Miladi: 7 Kasım 1917) Petrograd'da Lenin liderliğindeki bolşeviklerin darbe ile iktidarı ele geçirmeleri sonrasında, Rusya'dan ayrılacağını kesin hatlarla ortaya koyan Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi'nin kararı, komşu Transkafkasya’da, bolşevik iktidarı oybirliğiyle reddeden milliyetçi partilerin tavrıyla büyük ölçüde çakışıyordu. Bu gelişmelere paralel olarak, bölgesel gelişmelerin dışında kalmanın getirebileceği muhtemel sıkıntılarını dikkate alan komite Transkafkasya ile güç birliği arayışı çerçevesinde, Mart 1918'de Bakü ve Tiflis'te girişimlerde bulundu ve aynı ay içinde Trabzon Konferansı'na gözlemci olarak katıldı. İstanbul'da Osmanlı yetkilileri ile siyasal temaslar gerçekleştirildi. Kuzey Kafkasya Parlamentosu'nda ülkenin bağımsızlığının ilanı yönünde karar alınması üzerine, 11 Mayıs 1918 günü yayınlanan deklarasyonla Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan edildi.
Bağımsızlık Deklarasyonu
11 Mayıs 1918 tarihinde yayınlanan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bağımsızlık bildirgesi şu şekildeydi:
"Aşağıda imzaları bulunan Kuzey Kafkasya halkları yetkili temsilcileri şu konuları bütün dünya hükümetlerine bildirmekten onur duyar: Kuzey Kafkasya halklarının 1917 Mayıs ve Eylül toplantılarında teamüllere uygun olarak seçtiği ulusal kongre Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla ilgili bir deklerasyon yayınlayarak, mevcut hükümeti icra ve tenzile mükellef şekilde güçlendirmiştir. Kuzey Kafkasya Hükümeti şu duyuruyu yapmaktadır:
1. Birleşik Kuzey Kafkasya halkları, Rusya'dan ayrılarak bağımsız devlet oluşturulduğunu deklere eder.
2. Yeni devletin coğrafi sınırları, kuzeyde, Rus imparatorluğu'na dahil edildiği zamanki sınır esas alınmak suretiyle Dağıstan, Terek, Stavropol, Kuban ve Karadeniz, doğudan Hazar Denizi, güneyden ise Transkafkasya hükümetleri ile yapılacak anlaşmalarla tesbit edilecek sınırlardan meydana gelecektir.
Bu kararların bütün dünya hükümetlerine duyurulması ve bilgilendirme görevi aşağıda imzaları bulunan yetkili delegasyona verilmiştir.
Bu çerçevede, imzaları aşağıda yer alan bizler, bugünden itibaren bağımsız Kuzey Kafkasya Devleti'nin yasal şekilde kurulduğunu hür dünyaya beyan ederiz
Abdülmecid Çermoy (Hükümet Başkanı),
Haydar Bammat (Dışişleri Bakanı)”
KUZEY KAFKASYA CUMHURİYETİ HÜKÜMETLERİ
Devlet ve Hükümet Başkanı: Abdülmecid Tapa Çermoy, Başbakan Yardımcısı: Pşimaho Kosok, İçişleri Bakanı: Reşid Han Kaplan, Dışişleri Bakanı:Haydar Bammat, Savunma Bakanı: Nuh Bek Tarkovski, Maliye Bakanı: Vassan Girey Cabağı, Ulaştırma Bakanı: İbrahim Haydar.
PŞİMAHO KOSOK KABİNESİ (15 Aralık 1918-25 Mart 1919)
Devlet ve Hükümet Başkanı: Pşimaho Kosok, İçişleri Bakanı: Reşid Han Kaplan, Dışişleri Bakanı: Haydar Bammat, Savunma Bakanı: Nuh Bek Tarkovski, Maliye Bakanı: Vassan Girey Cabağı, Ulaştırma Bakanı: İbrahim Haydar, Ticaret ve Sanayi Bakanı: Bahadur Malaçihan, Milli Eğitim Bakanı: Nur Mahmed Şahsuvar, Tarım ve Emlak Bakanı: Aslanbek Butatı.
PŞİMAHO KOSOK KABİNESİ (25 Mart 1919-12 Mayıs 1919)
Devlet ve Hükümet Başkanı: Pşimaho Kosok, İçişleri Bakanı: Reşid Han Kaplan, Dışişleri Bakanı: Haydar Bammat, Savunma Bakanı: Saraceddin Musala, Milli Ekonomi Bakanı: Aslanbek Butatı, Ulaştırma Posta ve Telgraf Bakanı: Zubeyr Temirhan, Milli Eğitim Bakanı: Nur Mahmed Şahsuvar, Adalet Bakanı: Taceddin Penzulai, Dini İşler Bakanı: Necmeddin Gotinski,
MİKAİL HALİL KABİNESİ (12 Mayıs 1919-29 Eylül 1919)
Kabine oluşturulamamıştır.
1864 Büyük Sürgün felaketinden, 1917 Rus Devrimine kadar 33 yıl devam eden hazin bir esaret devresinden sonra kazanılan bu milli bağımsızlık, Kafkasyalılarca büyük önem taşımaktadır. Kafkasyalılar konuşulan onca farklı dile rağmen devlet olma irade ve yeteneklerini 84 yıl öncesinde göstermişlerdi. Kimlik, hedef, kader ortak paydasında bir araya gelen Kafkasyalı halklar, bağımsız devletlerini kurdukları gibi yürütmeyi de başarmışlardır. Devletin yıkılması iç ihtilaflar sebebiyle değil önce Beyaz sonra Kızıl Rus Ordularının saldırılarıyla olmuştur.
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, uluslararası ilişkiler açısından da çok önemlidir. Birleşik Kafkasya, uluslararası arenaya bağımsız bir faktör olarak ilk defa bu dönemde çıkmıştır. Bu sayede Kafkasya’nın bir siyasi kimlik olduğu gösterilmiş, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, resmen tanınmış, 1919 Paris Barış Konferansına katılmışlardır. Kısacası, Kafkasyalılar, kendi adlarına konuşma, pazarlık etme, muhatap alınma hakkına sahip olmuşlardır.
Kafkasyalıların modern anlamda kurdukları ilk devletleri olan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, uzun bir yaşam şansı bulamadı. Birbiriyle savaş halindeki Beyaz ve Kızıl Ordular için Kafkasya söz konusu olduğunda düşman ortaktı. Cumhuriyet de üç senelik ömrünü ard arda Beyaz ve Bolşevik (Kızıl) ordularla savaşmakla geçirdi. 1921 yılı ortalarında organize direnişler tümüyle sona erdi. Haziran 1921’de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti yıkıldı ve Kafkasya yeniden Rus işgali altına girdi.
Referanslar
- Haydar Bammat - The Caucasus Problem, Berne, 1919.
- Haydar Bammat - La Caucase et la Revolution Russe, Paris, 1929.
- Pşimaho Kosok - Kuzey Kafkasya Hürriyet ve İstiklal Savaşı Tarihinden Yapraklar, İstanbul, 1960.
- Pşimaho Kosok - “Revolution and Sovietization in the Northern Caucasus”, Caucasian Review, Münih, 1955 ve 1956, No:1 ve 3.;
- Vassan Girey Cabağı - “Kuzey Kafkasya'nın İstiklal Savaşı”, Serbest Kafkasya, Münih, 1952, No:1.
- Vassan Girey Cabağı - Kafkas Rus Mücadelesi, Baha Matbaası, İstanbul, 1967.
- Yılmaz Nevruz Karaçaylı - “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti”, Birleşik Kafkasya, İstanbul,1964, No:1.
- Barasbi Baytugan - Kuzey Kafkasya, Samsun, 1978
- Said Şamil - Montagnards du Caucase, Paris, 1930.
- Şerafettin Erel - Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul, 1961.
- Ahmet Hazer Hızal - Kuzey Kafkasya Hürriyet ve İstiklal Davası, Orkun Yay., Ankara, 1961.
- Ahmet Hazer Hızal - “Kuzey Kafkasya İstiklali ve Türkiye Matbuatı”, Birleşik Kafkasya, İstanbul, 1964-1965, No:2,3 ve 4.
- Stefanos Yerasimos - Türk-Sovyet İlişkileri, Ekim Devriminden Milli Mücadeleye, Gözlem Yay., İstanbul, 1979.
- (Haydar Bammat-Aziz Meker)- Circassia and Daghestan, Lozan, 191(9)?.
- Ali Sultan - “11 Mayıs 1918”, Severnıy Kavkaz, Varşova, 1934, No:1.
- Hüseyin Tosun Şhaplı - Aperçu Historique Ciscaucasiens pendent La Guerre Mondaile, İstanbul, 1918.
- Hüseyin Tosun Şhaplı - Compte-Rendu des Assembles des Peoples de la Ciscaucasie et de Leurs Travaux Legislatifs, İstanbul, 1918.
- Cem Kumuk – Neredesin Prometheus?, Alfa Yay., İstanbul, 2004.
- Sefer E. Berzeg - Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti (1917-1922), (I.cilt), Birleşik Kafkasya Derneği Yay., İstanbul, 2003.
- Sefer E. Berzeg - Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti (1917-1922), (II.cilt), Birleşik Kafkasya Derneği Yay., İstanbul, 2004.
- Sefer E. Berzeg - Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti (1917-1922), (III.cilt), Birleşik Kafkasya Derneği Yay., İstanbul, 2006.
“Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti”nin Yetmişbeşinci Yıldönümü (11 Mayıs 1993) Kafkasya Gerçeği Dergisi, sayı: 12, s:1, Samsun 1993
KUZEY KAFKASYA CUMHURİYETİ-OSMANLI İMPARATORLUĞU ANTLAŞMASI
1. Osmanlı Devleti ile Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti arasında sürekli dostluk ve barış hüküm sürecektir.
2. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti hükümeti tarafından istekte bulunulduğunda, Osmanlı Devleti iç güvenlik ve düzenin sağlanması için gerekli olan silahlı kuvvet ile yardımda bulunacaktır.
3. Osmanlı Devleti ile Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti hükümeti arasında şimdiye kadar herhangi bir antlaşma, sözleşme, v.b bulunmamasından dolayı her iki taraf konsolosluk sözleşmesi, ticari, hukuki ve ekonomik ilişkilerin düzenlenmesi için gerekli belgeleri imzalamak konusunda anlaşmışlardır. Konsolosluk sözleşmesi bu antlaşma belgelerinin onaylanıp taraflara verilmesi tarihinden iki sene içinde imzalanacaktır. Bu geçici devre içinde iki tarafın anlaşma yetkilileri, imtiyaz ve görevlerinde, devletlerarası genel hukuk ve muamele işlemleri esaslarına uyarak "en öncelikli millet" muamelesinden yararlanacaklardır. Böylece genel hukuk esasına dayanan bu ticaret antlaşması için gerçekleştirilecek görüşmeler bir taraftan Osmanlı Devleti ve diğer taraftan kendileriyle şu anda savaşta bulunan diğer devletler arasında barış antlaşmasından sonra başlayacaktır.
4. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin "Uluslararası Posta ve Telgraf Birliği"ne katılması ve birlik ile yapılan antlaşma belgelerinin onaylanıp taraflara verilmesinden itibaren, Osmanlı Devleti ile Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti hükümeti arasındaki posta ve telgraf ilişkisi "Uluslararası Posta ve Telgraf Birliği"nin antlaşma ve kararlarına uygun düşülerek kurulacaktır.
5. Brest-litovsk'ta Osmanlı Devleti ve müttefikleriyle Rusya arasında imzalanan ortak antlaşmanın kararlarından bu antlaşmaya zıt olmayan maddeler geçerli olacaktır.
6. Bu antlaşma İstanbul’da onaylanacak ve onay belgeleri bir ay veya mümkün olan kısa sürede taraflara verilecektir.
Kabul edilen bu maddeler üyeler tarafından imza ve mühürlenmiştir.
Antlaşma 8 Haziran 1918 tarihinde iki adet olarak Batum'da düzenlenmiştir.
Osmanlı Devleti Adına
Halil Paşa, Vehip Paşa
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Adına
Abdülmecid Çermoy, Haydar Bammat, Zubeyir Temirhan, Alihan Kantemir
