Kazakistan Cumhuriyeti
 

COĞRAFİ KONUMU
Kuzeyde ve Batıda Rusya Federasyonu, Doğuda Çin Halk Cumhuriyeti (Doğu Türkistan), Güneyde Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ile çevrilidir. 45°-87° doğu boylamları ile 41°-57° kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kazakistan geniş bozkırlarla kaplı olup geriye kalan tüm arazinin yarısı çöldür. Kazakistan dışında Doğu Türkistan’da 650.000, Moğolistan Halk Cumhuriyeti’nde 40.000, Afganistan’da 3.000 Kazak nüfusun yaşadığı bilinmektedir.

 

TARİHÇE
Geleneksel olarak göçebe olan Kazakların tarih sahnesinde etkili olmaları iÖzbek Hanları devrine rastlar. Bu dönemde Kasım Han, bütün Kazakları kendi egemenliği altında topladı (1520) 17. yüzyılda ise Tevka Han, Kazak Türklerini yasal kurallara bağladı.. Ancak 17. ve 18. yüzyıllarda Ruslar Türkistan’ı işgal ettiler. Bu işgale en büyük tepki Kazaklardan geldi. 1783′te Sırım Batur önderliğinde Kazaklar bir ayaklanma başlatmış iseler de, Çarlık Rusyasının boyunduruğundan kurtulamamışlardır. Kazak önderler 1906 da halkta ulusal bilincin uyanmasını sağladılar. 1916′da harekete geçen Kazaklar, 1917 de Umumi Kazak Kongresini toplayarak Orenburg’u başkent ilan ettiler. 1924 de otonom olarak başkentlerini Ak-Mescit’e taşıdılar.1936′da ise Sovyetlerin bir üyesi statüsüne girdiler. Kazakistan 1990′da egemenliğini, 1991 tarihinde ise bağımsızlığını ilan etmiştir.

 

DEMOGRAFİK DURUMU
Kazakistan, Türk Cumhuriyetleri içinde etnik açıdan çok farklı bir yapıya sahiptir.
Nüfusun Etnik Yapısı (1999) Grup Nüfus içindeki yüzdesi
Kazak Türkleri % 53.1 (1999)
Ruslar % 32.9
Ukrayn % 2.7
Alman % 2.9
Özbek Türkleri % 2.3
Tatar Türkleri % 1.1
Diğer % 5

 

Yaş Grubu Toplam Nüfustaki Payı
0 – 14 % 28 (erkek: 2.432.519, kadın: 2.359.375)
15 – 64 % 65 (erkek: 5.279.877, kadın: 5.580.849)
65 – % 7 (erkek: 392.934, kadın: 779.849

 

SİYASİ VE SOSYAL YAPI
Kazakistan’da siyasi yapı, etnik ve dini yapıdan etkilenerek farklı bir durum oluşturur. Ülkede faal olan siyasi gruplar şunlardır:
Parti Adı Başkanı
1. Halk Birlik Partisi (Kazak) Akhan Bizhanov
2. Kazakistan Halk Kongresi (Kazak) Anvar İsmailov
3. Azamat (Vatandaş) Halk Hareketi . . . . . . . . . . Petr Svoık, Murat Avezov, Galim Abilsitov
4. Kazakistan Komünist Partisi Serikbolsın Abdillin
5. Jeltoksan Milli Demokratik Partisi (Kazak) Hasen Hocaahmet
6. Emek ve İşçiler Hareketi Madel İsmailov
7. Slav Halk Hareketi (Rus) Aleksandr Samarkin
8. Rus Merkezi Hareketi (Rus) Nina Sidorova
9. Emekliler ve Pokoleniye Hareketi (Rus) İrina Savostina

 
EKONOMİK DURUM
Kazakistan işlenebilir geniş topraklara sahip bir ülkedir. Önemli ölçüde tarım ürünü ihraç etmekte ve üretmektedir. Ayrıca bölgenin en zengin maden kaynaklarını elinde tutmaktadır. Geniş ölçüde maden çıkarma ve bunları işleme durumundadır. Ülkede metalurji, makine, petro kimya, tekstil, tarımsal ürünleri işleme sanayii gelişmiştir.
Ülkenin ekonomik yaşamında devlet sektörü % 90 ile ağırlığını korumakta, özel sektör ise % 10 bulunmaktadır. Ancak bu oranlar hergün özel girişim yönünde değişmektedir. 1991 ve 1992 de Kazak Hükümeti özelleştirmeye, mülkiyet ve serbest pazar ekonomisine girmeye başlamış ve kısa zamanda mesafe kazanmıştır.
Ülkenin zengin petrol ve gaz rezervleri bulunmakta olup Chevron, Agip, Elf-Aquitaine, British Gaz Şirketleriyle anlaşmalar imzalamıştır. Kazakistan ekonomisi, son yıllarda hızla canlanmaya başlamıştır. Para birimi Tenge 2000 yılı itibariyle 1$ = 141 tenge ölçüsündedir.
Türk Cumhuriyetleri içerisinde en zengin yeraltı kaynakları Kazakistan’da bulunmaktadır. Başlıca yeraltı kaynakları; bakır, kurşun, çinko, krom, alüminyum, astbest, barut, bizmut, krom, fosfat, titanyum, kömür, petrol ve bordur. Bunların yanında demir-çelik gibi ağır sanayi işletmeleri de bulunmaktadır. Yirminin üzerinde termik santral günde 300 bin ton kömür tüketerek Urallar, Batı Sibirya ve Orta Asya’ya elektrik enerjisi sağlamaktadır.
Kazakistan’ın 160 bölgesinde 2.1 milyar ton pertrol rezervi bulunmaktadır. 1993 yılından sonra petrol üretimi 23 milyon ton, doğalgaz üretimi ise 6,7 milyar m3′e ulaşmıştır. Kazakistan’da Hazar Gaz yataklarıyla birlikte toplam rezervin 6 trilyon metre küpe ulaşacağı hesabedilmektedir.
Kazakistan’da geniş ve ekilebilir tarım alanları bulunmakta; başta buğday, tütün, şekerpancarı, pirinç, arpa ve diğer tarım ürünleri yetiştirilmektedir.
Geleneksel olarak göçebe olan Kazaklar, hayvancılığa her zaman büyük önem vermiş ve onları hayatlarının bir parçası saymışlardır. Ayrıca geniş Kazakistan topraklarının çayır-mera, otlak ve yaylaklarla kaplı olması hayvancılığı özendirmiştir.
Kazakistan Sanayii incelendiğinde, bu sanayinin Sovyet ekonomisinin ihtiyacına göre ve onları karşılamak üzere planlandığı görülür. Özellikle imalat, madencilik, enerji, metalurji, kimya, petro kimya ve inşaat malzemeleri önemli yer tutmaktadır.
Kazakistan’da biri batıda, ikisi doğuda olmak üzere üç petrol rafinerisi, dokuma endüstrisi, makina sanayii (traktörler, ziraat makineleri) ve gelişmiş kimya sanayii yer alırken yılda 770.000 ton asbest, 9.4 milyon ton çimento üretilmekte, taş ve toprağa dayalı sanayi gelişme göstermektedir.
Çok geniş toprakları bulunan Kazaksitan’da ulaştırma ağının en büyük temelini demiryolları oluşturmaktadır. Bu demiryolları Kazakistan ekonomisi için büyük önem taşımakta ve yük taşımacılığının % 50′sini karşılamaktadır. Yolcu taşımanın % 50′si karayolu, % 30′u demiryolu, % 2′si ise havayoluyla yapılmaktadır. Demiryolları ağı 14,460 km uzunluktadır. Kazakistan 400.000 taşıtlık bir kara- yolu filosuna ve taşımacılığına sahiptir. Verilere göre, her 100 kişiden sadece 13′ü telefon kullanmaktadır. Türk-Kazak ortaklığıyla kurulan Netaş, Teletaş, HES Grubu Telekomünikasyon alanında önemli bir yenilik sağlamıştır. Bankacılıkta ise “Kazak Merkez Bankası” kurulmuştur.

 

 

TARIM VE HAYVANCILIK
1998 yılı itibariyle tarım sektörünün GSMH içerisindeki payının % 36 olduğu Kazakistan’da 220 milyon hektar tarım alanının yaklaşık % 82′si çayır-mera alanı olarak, geri kalan 3,5 milyon hektarı ise ürün üretimi için her yıl işletilmektedir. Toplam tarımsal üretimin % 40′ını bitkisel üretim ve % 60′ını hayvansal üretim oluşturmaktadır. Kazakistan’da ekilen toprakların % 6,5′ine tekabül eden 2,4 milyon hektar arazi sulanmaktadır.

 

BANKACILIK VE SİGORTACILIK
Kazakistan’ın finansal hizmet sektörü, gelişmenin erken aşamasındadır. Pek çok büyük banka hala Kazakistan Merkez Bankası olan Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Bankası’nın (National Bank of Kazakhstan / NBK) yönetimi altındadır. NBK’ya göre, Nisan 1997 itibariyle, ticari bankaların toplam kredi portföylerinin % 24,3′ünü şüpheli, % 19,8′ini ise tahsil edilmesi imkansız hale gelmiş olan krediler oluşturmaktadır. Yani sektörün Sovyetler Birliği döneminden miras kalan esas sorunu, bankaların kredi portföylerinin düşük kalitede olmasıdır.
Bankacılık sektörüne yabancıların girişine de sınırlandırmalar getirilmiştir. Buna göre yabancı bankaların toplam sermayesi, Kazak bankalarının toplam sermayesinin 1/ 4′ünü aşamaz. Ayrıca yabancı banka temsilciliklerinin, tam işlevli şubeler haline gelmesi için 1 yıllık süre öngörülmüştür. Bunun yanısıra, hükümetin, yabancı banka faaliyetlerini sınırlandırma konusunda geniş yetkileri bulunmaktadır. Ancak, bu sınırlandırmalar, Rus bankalar için gevşek tutulmuştur.

 

TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
Türkiye ile Kazakistan arasında bankacılık alanında işbirliği vardır. TCMB ile NBK, 1995 yılında, NBK’nin TCMB nezninde hesap açmasına imkan sağlayan bir “Bankacılık Düzenlemesi” imzalamış ve Ocak 1997 itibarıyla bu hesaba Kazakistan tarafından 2.3 milyon ABD doları transfer edilmiştir. Ayrıca Ziraat Bankası ile Kazkommertzbank “KZI Bank” isimli banka ve Emlak Bank (%41), Kramds Bank (%25), Yukstar Ortaklığı (%25) ve Banque Warms (%9) ortaklığı ile “Türkiye-Kazakistan International Bank” kurulmuş ve her ikisi de 1993 yılında faaliyete geçmiştir.
Kazakistan’da Yabancı Sermaye Kanunu ile kurulmuş olan 200′den fazlaTürk şirketi vardır. Sözüedilen kanun kapsamı dışında da şirketler kurulmuştur. Türk firmalarının Kazakistan’da başlıca ilgi alanları şöylece sıralanabilir
İnşaat ve müteahitlik hizmetleri, sınai tesis yapımı, hafif sanayi, gıda, madencilik, ticaret, metalurji, tekstil, telekomünikasyon, elektrik santralleri yapımı, otel ve iş merkezleri yapımı.
Türkiye ile Kazakistan arasında ticari ilişkiler sürekli olarak gelişme göstermektedir. Türkiye’nin Kazkistan’a başlıca ihracatı; çeşitli gıda maddeleri, giyim eşyaları, otomatik telefon santralleri, deri işleme cihazları, sentetik halı ve kilim, zırai mücadele ilaç ve bitkileri, makarna imalat cihazları, seramik eşyalar, demir-çelik ve alüminyum ürünleri, elektrikli ev aletleri gibi kalemlerden oluşmaktadır. İthalatı ise; hayvansal ürünler, buğday, deri, alüminyum alaşımları, kalaylı demir-çelik gibi malları kapsamaktadır.

 

EN ÇOK İHRACAT YAPILAN ÜLKELER
Rusya Federasyonu, Türkiye, İran, Çin, Özbekistan, Almanya, ABD, Türkmenistan, Tacikistan, Azerbaycan.

 

EN ÇOK İTHALAT YAPILAN ÜLKELER
Rusya Federasyonu, Belçika, Avusturalya, Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere, Türkiye, İran, Bulgaristan, Türkmenistan, Hindistan, İsrail, Çin, Özbekistan, Almanya, Tacikistan, Azerbaycan.

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…